Cần làm rõ cơ chế xã hội hóa và giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự

Sáng 11/11, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) và dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi).

Tham gia góp ý về Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi), đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Tây Ninh thống nhất cao với dự thảo luật. Tuy nhiên, để hoàn thiện dự thảo, đại biểu thuộc Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh đề xuất các vấn đề như sau:

Xã hội hóa một số hoạt động thi hành án dân sự

Hiện nay, thực hiện chủ trương của Đảng về sắp xếp, tinh gọn hệ thống chính trị, từ ngày 01/7/2025, hệ thống Thi hành án dân sự (THADS) sẽ tổ chức và vận hành theo mô hình cơ quan THADS một cấp tại địa phương. Theo đó, đội ngũ chấp hành viên và công chức trong hệ thống giảm, trong khi số lượng án cần thi hành ngày càng tăng, yêu cầu về tiến độ và chất lượng ngày càng cao.

Trước thực tế đó, đại biểu tán thành việc thành lập Văn phòng THADS và Thừa hành viên trên cơ sở kế thừa, phát triển và luật hóa chế định Thừa phát lại theo Nghị quyết số 107/2015/QH13 và Nghị định số 08/2020/NĐ-CP của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại.

Tuy nhiên, đối với quy định trong dự thảo luật về Văn phòng THADS và Thừa hành viên, đại biểu cho rằng cần làm rõ thêm một số nội dung. Theo dự thảo, Văn phòng THADS có đầy đủ chức năng của Văn phòng Thừa phát lại, bao gồm xác minh điều kiện thi hành án, tổ chức thi hành án, lập vi bằng và tống đạt. Dự kiến, khi Luật có hiệu lực từ ngày 01/7/2026, mô hình Văn phòng Thừa phát lại và Thừa phát lại sẽ chấm dứt hoạt động vào ngày 31/12/2027 theo điều khoản chuyển tiếp tại khoản 4 Điều 118.

Theo quy định này, các Thừa phát lại được bổ nhiệm và các Văn phòng Thừa phát lại được thành lập trước ngày Luật có hiệu lực sẽ tiếp tục hoạt động và phải thực hiện việc đổi tên, cấp lại thẻ Thừa hành viên, đồng thời chuyển đổi loại hình Văn phòng THADS từ doanh nghiệp tư nhân sang công ty hợp danh trước ngày 31/12/2027.

Từ đó đặt ra một số vấn đề cần được làm rõ. Trước hết là quy định về việc thành lập Văn phòng THADS: cơ sở thành lập có theo địa hạt hay không, hay chỉ cần đủ điều kiện là được thành lập ở bất kỳ địa bàn nào. Hiện nay, theo Nghị định số 08/2020/NĐ-CP, UBND cấp tỉnh xây dựng đề án thành lập Văn phòng Thừa phát lại theo địa hạt cấp huyện, nhưng trong mô hình mới không còn cấp huyện nên cần xác định rõ cơ sở địa bàn cho phù hợp.

Tiếp theo là vấn đề kế thừa tư cách pháp nhân. Dự thảo Luật chỉ quy định việc đổi tên trước ngày 31/12/2027 mà chưa làm rõ việc chuyển đổi theo hình thức thay đổi đăng ký doanh nghiệp hay phải giải thể và thành lập mới. Nếu không xác định rõ cơ chế kế thừa pháp nhân, có thể dẫn đến gián đoạn hoạt động, phát sinh thủ tục thanh lý tài sản, chấm dứt hợp đồng lao động của Văn phòng Thừa phát lại.

Một điểm nữa cần làm rõ là tiêu chuẩn chuyển đổi từ Thừa phát lại sang Thừa hành viên. Dự thảo chưa quy định rõ việc công nhận tương đương, cũng như chưa xác định tất cả Thừa phát lại đang hành nghề có được chuyển đổi sang Thừa hành viên hay không. Những nội dung này cần được luật hóa, ít nhất ở mức nguyên tắc, để các Văn phòng Thừa phát lại và cá nhân hành nghề có sự chuẩn bị chủ động khi Luật có hiệu lực thi hành.

Ngoài ra, qua nghiên cứu dự thảo Nghị định hướng dẫn, đại biểu cho rằng các nội dung nêu trên vẫn chưa được điều chỉnh rõ ràng.

Bên cạnh đó, tại khoản 3 Điều 31 dự thảo Luật quy định việc tổ chức thi hành án giữa người yêu cầu và Văn phòng THADS được thể hiện bằng hợp đồng dịch vụ và khoản 5 quy định các trường hợp việc thi hành án kết thúc, các bên thanh lý hợp đồng. Tuy nhiên, thực tiễn có thể phát sinh trường hợp Văn phòng THADS không thể hoàn thành vụ việc dù đã áp dụng các biện pháp cần thiết, nhưng không thuộc các trường hợp được thanh lý hợp đồng nêu trên, đồng thời hai bên không thỏa thuận được việc chấm dứt hợp đồng.

Trong tình huống này, cần xác định rõ cơ chế xử lý: cơ quan THADS có thẩm quyền có được đương nhiên tiếp nhận vụ việc để tiếp tục thi hành án, hay phải chờ tòa án tuyên chấm dứt hợp đồng dịch vụ, từ đó xem xét trách nhiệm pháp lý của các bên.

Đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần bổ sung quy định mang tính nguyên tắc để xử lý các tình huống nêu trên, bảo đảm tính thống nhất, khả thi và tránh phát sinh vướng mắc khi triển khai thực hiện.

Giải quyết khiếu nại trong THADS

Đại biểu Mỹ Dung cơ bản thống nhất với dự thảo Luật về việc tiếp tục duy trì mô hình giải quyết khiếu nại theo hướng nội bộ như quy định tại Luật THADS hiện hành. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng quy định này bộc lộ nhiều hạn chế so với thực tiễn, đặc biệt về tính khách quan, hiệu quả xử lý, khả năng bảo vệ quyền lợi của đương sự, cũng như sự thống nhất với các nguyên tắc giải quyết khiếu nại được quy định trong Luật Khiếu nại, hiện cũng đang được sửa đổi, bổ sung tại kỳ họp này. Một số vấn đề nổi lên gồm:

Thứ nhất, thiếu tính độc lập trong giải quyết khiếu nại. Theo khoản 1 Điều 98 dự thảo, Trưởng Văn phòng THADS được giao giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định, hành vi trong hoạt động thi hành án của mình và của Thừa hành viên thuộc quyền quản lý. Quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu của Trưởng Văn phòng đối với biện pháp bảo đảm thi hành án có hiệu lực thi hành ngay.

Như vậy, Trưởng Văn phòng THADS vừa là người ban hành hoặc chỉ đạo thực hiện biện pháp bảo đảm, vừa là người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với quyết định hoặc hành vi đó. Điều này dẫn đến xung đột lợi ích, thiếu khách quan và có thể khiến việc giải quyết khiếu nại chỉ mang tính hình thức, hợp thức hóa quyết định ban đầu.

Trong một số trường hợp, Trưởng Văn phòng còn là chính Thừa hành viên đã ban hành quyết định bị khiếu nại, nay lại tiếp tục là người giải quyết khiếu nại đối với chính quyết định của mình, đây là quy định chưa hợp lý.

Thứ hai, chưa phân loại khiếu nại theo tính chất vụ việc. Khiếu nại liên quan đến kê biên, thẩm định giá, đấu giá, phong tỏa hoặc phân chia tiền có mức độ ảnh hưởng và tính chất pháp lý khác nhau, song dự thảo lại áp dụng một quy trình chung. Điều này có thể làm chậm tiến độ, dẫn đến quá hạn, thậm chí gây hậu quả khó khắc phục trong một số trường hợp.

Thứ ba, chưa quy định cụ thể về việc tạm dừng thi hành án khi có khiếu nại. Dự thảo chưa xác định rõ các trường hợp bắt buộc phải tạm dừng thi hành án. Trong thực tế, nếu việc thi hành án vẫn tiếp tục trong thời gian giải quyết khiếu nại, đặc biệt với các biện pháp bảo đảm liên quan đến tài sản có thể dẫn đến việc tài sản bị bán, chuyển nhượng hoặc thay đổi quyền sở hữu, gây thiệt hại không thể khôi phục.

Đại biểu đề nghị cần bổ sung nguyên tắc: khi có căn cứ ban đầu cho thấy việc thi hành ngay có thể gây hậu quả khó khắc phục thì phải tạm dừng thi hành án cho đến khi có kết quả giải quyết khiếu nại.

Thứ tư, chưa làm rõ mối quan hệ giữa giải quyết khiếu nại và khởi kiện hành chính. Dự thảo chưa quy định rõ quyền của đương sự được lựa chọn khiếu nại theo quy trình nội bộ hoặc khởi kiện trực tiếp ra Tòa án hành chính. Việc thiếu quy định cụ thể có thể dẫn đến vướng mắc thủ tục, chồng chéo thẩm quyền giữa cơ quan thi hành án và Tòa án.

Đại biểu đề nghị luật cần khẳng định rõ người khiếu nại có quyền lựa chọn: hoặc khiếu nại theo quy định của Luật THADS, hoặc khởi kiện trực tiếp ra Tòa án hành chính, không bắt buộc phải thực hiện bước khiếu nại nội bộ trước.

Những nội dung này, đại biểu Mỹ Dung đề nghị cần được rà soát, bổ sung trong dự thảo Luật nhằm bảo đảm tính khách quan, công bằng và bảo vệ tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự trong quá trình THADS./.