Nâng cao vai trò của hợp tác xã để hội nhập

Theo Liên minh Hợp tác xã (HTX) Việt Nam, cả nước có gần 20.000 HTX, khoảng 150.000 tổ hợp tác và 43 liên hiệp HTX, với gần 14 triệu hộ thành viên thuộc nhiều lĩnh vực, như nông nghiệp, thủy hải sản, tín dụng nhỏ, tiểu thủ công nghiệp, vận tải hàng hóa, hành khách… Có khoảng 55,8% số HTX làm ăn hiệu quả, nhưng với HTX nông nghiệp (chiếm khoảng 50% tổng số HTX), con số này chỉ được khoảng 10%, còn lại là hoạt động cầm chừng hoặc ngừng hoạt động.

Cần sự tương thích

Kinh tế hợp tác chưa phát triển, các nông hộ nhỏ lẻ luôn bị chia cắt khỏi thông tin thị trường, khả năng cạnh tranh yếu, việc tiếp cận khoa học công nghệ thấp nên luôn chịu nhiều thua thiệt trong kinh tế thị trường. Bốn bất cập kéo dài trong sản xuất nông nghiệp là: được mùa rớt giá, thiếu vốn dù nhà nước có chính sách hỗ trợ, thu nhập của nông dân thấp hơn lao động công nghiệp hay dịch vụ, và bị động trong tiêu thụ.

Khách tham quan xem các sản phẩm hội nhập thị trường bằng uy tín và chất lượng. Ảnh: Cao Thăng

Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân cho rằng, đó là do sự không tương thích giữa quan hệ sản xuất và tổ chức sản xuất nông nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Điều này dẫn đến tình trạng sản xuất theo cơ chế thị trường nhưng thiếu thông tin; nông dân cần vay vốn nhưng không đủ điều kiện tiếp cận; năng suất tăng nhưng thu nhập tăng không tương xứng; liên kết là xu thế nhưng doanh nghiệp không thể liên kết trực tiếp từng hộ nông dân riêng lẻ; thị trường đòi hỏi chất lượng nông sản phải có chứng nhận và nguồn gốc xuất xứ, nhưng cơ quan quản lý chất lượng không thể giám sát trực tiếp hàng triệu hộ nông dân riêng lẻ; nông dân cần ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, nhưng các cơ quan khoa học không thể hướng dẫn trực tiếp hàng triệu hộ riêng lẻ. Dù đã có chủ trương, chính sách, kể cả nhiều lần sửa đổi Luật Hợp tác xã nhưng kinh tế hợp tác chưa thật sự phát triển như mong muốn. Con số đăng ký của HTX tăng lên hàng năm không nói lên hay giải quyết được điều gì khi số HTX nông nghiệp hoạt động hiệu quả chưa nhiều, trong khi xã hội đang rất cần sự vững mạnh của HTX để giúp người nông dân không bị chia cắt khỏi thị trường, để có thể liên kết sản xuất theo nhu cầu thị trường và tổ chức tiêu thụ sản phẩm ổn định. Khi tái cơ cấu ngành nông nghiệp và nhất là hiện nay, Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào kinh tế thế giới, vai trò của kinh tế tập thể càng có vai trò quan trọng trong sản xuất nông sản. Vì vậy, vấn đề là phải tìm ra các giải pháp để HTX có thể hoạt động hiệu quả hơn.

Từ cầu nối thành đối tác

Theo nhận định của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát, kinh nghiệm cho thấy HTX nào được thành lập từ yêu cầu thực tiễn khách quan sẽ tồn tại và phát triển ổn định. Nếu thành lập theo mệnh lệnh hành chính, sớm muộn cũng sẽ tan vỡ. Như vậy, xuất phát từ nhu cầu thực tế, các địa phương và đơn vị cần đến trực tiếp các mô hình HTX kiểu mới tiêu biểu để tìm hiểu. Theo ý kiến của các HTX nông nghiệp, nhà nước cần có chính sách mạnh hơn, phù hợp hơn cho kinh tế hợp tác, mà điểm nhấn là chuỗi liên kết trong sản xuất nông nghiệp. Tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp cùng nông dân liên kết làm ăn thông qua các HTX hay liên hiệp các HTX nông nghiệp. Liên kết chuỗi trong sản xuất nông nghiệp tạo đột phá trong các khâu từ sản xuất đến chế biến, tiêu thụ. Xây dựng HTX đích thực của nông dân, do nông dân và vì nông dân. Nhà nước đầu tư đào tạo đội ngũ quản lý và kỹ thuật chuyên nghiệp (một trong những khâu yếu nhất của HTX nông nghiệp) để điều hành HTX đúng với bản chất HTX kiểu mới. Có như vậy, HTX mới trở thành lực lượng kinh tế mạnh.

Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh, cần chuyển đổi chức năng HTX, phải thực hiện việc kiểm toán nhằm xác định các HTX hoạt động hiệu quả để có chính sách hỗ trợ và phát triển. Đồng thời, cần có sự vào cuộc của các tổ chức thành viên như Liên minh HTX, hội nông dân, hội phụ nữ. Có lộ trình để xây dựng các HTX kiểu mới. Liên minh HTX cần phối hợp với các địa phương xây dựng những mô hình HTX kiểu mới, phấn đấu đến hết năm 2016, mỗi huyện trong cả nước đều có một HTX kiểu mới. Trước mắt tập trung phát triển các HTX nông nghiệp, cũng như hoàn thiện những văn bản hướng dẫn về HTX, để từ năm 2017 có thể tập trung xây dựng phát triển các HTX làng nghề, tiểu thủ công nghiệp, nghiên cứu phát triển các mô hình HTX trong lĩnh vực y tế… Liên minh HTX Việt Nam phối hợp với các bộ ngành, địa phương tháo gỡ những vướng mắc khó khăn về cơ chế vốn, đất làm trụ sở, nhà kho, đào tạo nhân lực để các HTX phát triển. Có thể thời gian đầu, HTX chỉ thể hiện vai trò cầu nối giữa doanh nghiệp và nông dân trong chuỗi giá trị ngành hàng. Khi có điều kiện phát triển đến mức cao hơn, HTX trở thành đối tác với các doanh nghiệp trong việc cung ứng đầu vào – đầu ra sản xuất nông nghiệp, thể hiện vai trò tổ chức chuỗi giá trị ngành hàng của các thành viên. Hệ thống liên minh HTX các cấp và các đơn vị phải thực hiện các hoạt động xúc tiến thương mại giúp HTX tiêu thụ sản phẩm, thúc đẩy hình thành các mối liên kết để tiêu thụ sản phẩm cho HTX.

Liên minh HTX Việt Nam là tổ chức đại diện và bảo vệ quyền lợi của các HTX, Liên hiệp HTX; có mạng lưới tại 63 tỉnh, thành phố, đồng hành cùng sự phát triển của HTX. Liên minh HTX Việt Nam là thành viên của Liên minh HTX quốc tế, hiện có quan hệ hợp tác, trao đổi trực tiếp với gần 200 tổ chức HTX các nước, tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ, nước ngoài.

ĐĂNG LÃM- SGGPO