Thiếu giáo viên - chuyện dài nhiều tập

Câu chuyện thừa - thiếu hoặc vừa thừa, vừa thiếu giáo viên (GV) không phải mới. Nhưng tình hình thiếu GV trở nên rõ ràng, hiển hiện cụ thể hơn khi ngành Giáo dục triển khai Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 và cả trước đó, khi Luật Giáo dục (sửa đổi) năm 2019 có hiệu lực ngày 01/7/2020. Đến nay, tròn 5 năm triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018, tình trạng thừa, thiếu GV vẫn chưa được giải quyết tận gốc.

Nói mãi vẫn không cũ

Trường Tiểu học Hoà Khánh Tây (xã Hoà Khánh, tỉnh Tây Ninh) chỉ có 13 lớp nhưng luôn trong tình trạng thiếu GV. Chuẩn bị bước vào năm học mới 2025-2026, theo biên chế, trường hiện thiếu 3 GV văn hoá, 1 GV chuyên và 1 nhân viên. Trong đó, GV văn hoá là nhu cầu rất cấp thiết của trường.

Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học Hoà Khánh Tây Lê Thị Mai Hoằng thông tin, năm học nào trường cũng báo cáo và đăng ký bổ sung nhưng vẫn chưa đủ GV. Việc thiếu GV ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục của trường. Trường phải thỉnh giảng GV, trong đó đa phần GV về hưu nên hạn chế về công nghệ thông tin, chưa có nhiều đổi mới trong giảng dạy và không tham gia các hoạt động sáng kiến kinh nghiệm, phong trào thi đua về chuyên môn.

Trước tình trạng thiếu GV, khi chờ Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) phân bổ GV mới, trong thời gian nghỉ hè, trường thẩm định hồ sơ GV có nhu cầu thỉnh giảng tại trường, chọn GV mới ra trường, ưu tiên có nhà gần trường. Sau đó, trường xây dựng kế hoạch, tờ trình gửi UBND xã về việc thỉnh giảng GV.

“Trường chọn thỉnh giảng GV mới ra trường bởi các thầy cô trẻ, năng động, giỏi công nghệ thông tin, đáp ứng yêu cầu năng lực số. Trường ưu tiên chọn GV thỉnh giảng có nhà gần trường để khi tham gia thi biên chế, các thầy cô lựa chọn về công tác tại trường, giúp thuận tiện và có tính lâu dài” – bà Lê Mai Thị Hoằng thông tin thêm.

Hiện Trường Tiểu học Hoà Khánh Tây chọn được 3 GV thỉnh giảng, đáp ứng yêu cầu đặt ra. Trường cho các thầy cô tham gia sinh hoạt chuyên môn như GV của trường, giới thiệu lớp chủ nhiệm để tiếp cận, làm quen với phụ huynh. Cuối tháng 8/2025, trường tổ chức cho GV thỉnh giảng soạn giáo án điện tử và giảng 1 tiết học để hội đồng góp ý, rút kinh nghiệm, giúp các thầy cô nâng cao tay nghề, năng lực chuyên môn.

Như nhiều trường khác, nhiều năm qua, Trường THCS Bình Cang (phường Long An) cũng thiếu GV. Hiện trường còn thiếu 1 GV Ngữ văn, 2 GV Khoa học tự nhiên, 1 GV Lịch sử Địa lý và 1 nhân viên y tế - thủ quỹ. "Việc thiếu GV gây nhiều khó khăn: nhà trường khó sắp xếp lịch dạy, tốn nhiều kinh phí chi trả dạy thêm giờ cho GV trong trường, việc thỉnh giảng GV ngoài nhà trường làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục bởi GV thỉnh giảng không tham gia các hoạt động bồi dưỡng, hội thi chuyên môn của ngành tổ chức" - Hiệu trưởng Trường THCS Bình Cang Nguyễn Vọng Xuân cho biết.

Tại Trường THCS An Thành (thị xã Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh cũ), chuyện thiếu GV xảy ra đã lâu nhưng những năm học gần đây, tình hình trở nên nghiêm trọng, vì thiếu gần một nửa GV so với quy định. Lãnh đạo nhà trường cho biết, đơn vị thiếu GV ở tất cả các bộ môn, tỷ lệ bố trí hằng năm chỉ có 1, thiếu 0,9 GV/lớp. Tính theo định biên, nhà trường thiếu khoảng 50% GV. Theo quy định của Bộ GD&ĐT, trường THCS được bố trí tối đa 1,9 GV/lớp. Sau khi tính số lượng học sinh (HS)/lớp theo quy định, nếu còn dư số lượng HS thì cứ 17 HS đối với trường thuộc vùng 1, hoặc 20 HS đối với trường thuộc vùng 2, hoặc 22 HS đối với trường thuộc vùng 3 được bố trí thêm 1 GV. Mỗi trường THCS được bố trí 1 GV làm Tổng phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh.

Do thiếu GV, nhà trường phải thỉnh giảng GV từ nhiều trường khác nhưng việc này gặp nhiều khó khăn, vì không phải GV nào cũng thu xếp được thời khoá biểu để tham gia. “Thiếu GV do hằng năm ngành tuyển viên chức không đủ số lượng để phân bổ về cho trường. GV chọn các trường gần để dạy thỉnh giảng và đã kín thời khoá biểu nên việc thỉnh giảng gặp khó khăn”– lãnh đạo Trường THCS An Thành thông tin.

Để khắc phục khó khăn, đại diện nhà trường kiến nghị cấp trên nghiên cứu bổ sung số GV còn thiếu cho đơn vị, tránh tình trạng trường thiếu quá nhiều GV. Việc này khiến một số GV phải dạy vượt định mức số tiết theo quy định, dẫn đến việc GV thừa giờ quá nhiều. Trường THCS An Thành nằm trên địa bàn có khu, cụm công nghiệp, do đó số lượng HS rất đông, chỉ 20 lớp nhưng tổng số hơn 900 HS.

Người đến ít hơn người đi

Theo thống kê của tỉnh Tây Ninh (cũ), tổng số GV các cấp học có xu hướng giảm dần, từ 11.699 GV năm học 2018-2019 còn 11.145 GV năm học 2022-2023 (giảm 554 GV), trong khi số HS tăng dần các năm dẫn đến tỷ lệ HS/lớp cao, ảnh hưởng đến việc nâng cao chất lượng giảng dạy.

Số lượng GV tuyển dụng được không kịp bổ sung cho số lượng viên chức trong ngành nghỉ hưu, nghỉ việc. Từ năm 2019 đến hết năm học 2022–2023, có 1.562 trường hợp rời khỏi ngành Giáo dục, trong đó 683 người nghỉ hưu, 879 người nghỉ việc.

Theo phân tích, giải thích của các cơ quan quản lý, nguyên nhân của việc thiếu GV kéo dài là chế độ đãi ngộ cho GV còn thấp, trong khi khối lượng công việc lại quá nhiều. Ví dụ, GV mầm non thực hiện 3 chức năng: chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục, vừa phải làm đồ dùng dạy học, hoạt động phong trào,… thời gian làm việc từ 9-10 giờ/ngày. Đây là lý do cơ bản khiến cho việc tuyển dụng GV đối với bậc này khó khăn. Nhiều GV tốt nghiệp ra trường đã tìm việc làm khác hoặc đăng ký tuyển dụng vào các trường tư thục ở những địa bàn thuận lợi.

Nhiều xã thuộc huyện vùng biên giới và một số xã vùng nông thôn khác địa bàn rộng, các điểm trường mầm non, tiểu học trải đều trên địa bàn, cách xa trung tâm xã, khoảng cách đi lại xa nên việc tuyển dụng GV không hề là chuyện dễ dàng.

Trường cao đẳng sư phạm của các địa phương (trừ những trường cao đẳng sư phạm trở thành cơ sở đào tạo của Trường Đại học Sư phạm) trong những năm gần đây không còn được giao nhiệm vụ đào tạo GV tiểu học, THCS (do Luật Giáo dục 2019 quy định chuẩn trình độ tối thiểu được đào tạo của GV tiểu học, THCS phải tốt nghiệp đại học) nên tỉnh khó chủ động nguồn tuyển dụng GV này cho những năm về sau. Mặt khác, khi cùng chuẩn đào tạo là trình độ đại học, rất ít sinh viên đăng ký mã ngành đào tạo GV tiểu học (đa số thường đăng ký mã ngành đào tạo GV THPT). Vì vậy, nguồn tuyển dụng GV tiểu học về sau không còn nhiều. 

Để khắc phục tình trạng thiếu GV trong những năm về sau, cần có chính sách đặc thù về chế độ đãi ngộ phù hợp với mặt bằng thu nhập, tính chất công việc đối với GV mầm non, tiểu học, THCS, THPT công tác tại các vùng nông thôn, vùng khó khăn./.